Eğer Fatih, Kanuni veya Selim:
– Ya Hıristiyanların hepsi Müslüman olacaklarıdır yahut hiçbirine bu ülkede yaşama hakkı vermeyeceğiz, demiş olsalardı, onları bu kararından alıkoyabilecek hiçbir dünya kuvveti çıkmazdı.
Müslüman olmayanlara müsamaha gösterilmesinin bir değil, türlü sebepleri vardır. Bu sebepleri uzun boylu tahlil etmek, tarihçilerin görevidir.
Bununla beraber iki kardeşten birinin Sokullu Mehmet Paşa adı ile saltanatın sadrazamı, Müslüman olmayan ikincisinin de ilk Sırp patriği olması gibi bir hadiseye Hıristiyan milletleri tarihinde misal gösterilemez.
Çöküş devrinde Osmanlı İmparatorluğu’ndan beş Hıristiyan devlet çıktı. Endülüs topraklarında bir tek Müslüman mahalle kalmış mıdır?
Falih Rıfkı ATAY; ÇANKAYA. İstanbul, s. 519.
