Türkiye Türkçesinin ağızlarını gösteren bu çalışmamızın eksikleri ya da yanlışları bulunabilir. Sunulan bilgiler aşağı yukarıdır. Türkiyede ağız çalışmalarına gereken önem verilmediğinden ulaşılabilen kaynak azdır. Kaynak azlığından kaynaklanan yanlışlarımız olabileceğinden bu bilimlik- salt gerçek bir çalışma değildir. Eksik ve olası yanlışlarına rağmen Türkiye Türkçesinin Türkiye sınırları içindeki ağzıları aşağı yukarı aşağıdaki gibidir:
1-Resmi dilin dayandığı İstanbul Türkçesi
(Aslında Doğu Trakya ağzı olup İzmit-Sakarya ağızları etkisi gösterir.)
2-Doğu Trakya ağzı
3-Kıyı Ege ağzı
(Aslında Batı Anadolu ağızlarının devamı olup İstanbul Türkçesinden etkilenmiştir.)
4-İzmit-Sakarya ağzı (Kastamonu ağzı ile Ege ağzı arasında geçiş bölgesi olup İstanbul Türkçesinden etkilenmiştir.)
5-Ege (Batı Anadolu )ağzı- (Yörük Türkmen ağzıdır, söz içindeki r seslerinin yitimi, genizcil n sesinin saklanması ve Türkistan Türkçesine has sözlerin korunması ile öne çıkar.)
6-Karaman-Konya ağzı (Batı İç Anadolu ağzı ile Ege ağzı arasında geçiş bölgesidir.)
7-Batı İç Anadolu ağzı (Yörük Türkmen ağzıdır, söz içi r seslerini korur, genizcil n korunmuştur. Söz dağarı Türkmen olmakla birlikte, Kıpçak sözlerini de taşır.)
8-Zonguldak-Kastamonu ağzı. (Anadolu Türkmen ağızları arasında en muhafazakar ağızlardandır. Genizcil n sesi ve eski Türkçe sözlerin korunması ile öne çıkar.)
9-Sinop-Giresun ağzı. Zonguldak Kastamonu ağzı ile Trabzon ağzı arasında geçiş bölgesidir. Söz dağarı olarak Zonguldak-Kastamonu ağzının etkisini gösterir. Giresun bölgesine doğru ağız Trabzon ağzına doğru evriliş görülür.
10-İç Anadolu güney ağzı. Genizcil n yer yer yitmekle birlikte belirgin iç Anadolu ağzıdır. Söz dağarı muhafazakardır.
11-Çukurova ağzı. Türkmen ağzıdır. Genizcil n saklanmış ya da yer yer ng seslerine evrilmiştir. Söz dağarında Arapça etkisi az da olsa hissedilir.
12-Doğu İç Anadolu ağzı. Genizcil n sesi yitmiş olan İç Anadolu ağzıdır. Söz dağarında Azerbaycan Türkçesinin izleri görülür.
13- Söz dağarı Azerbaycan Türkçesine yakınlaşan, Arapça ve Farsça sözlerin biraz daha yoğun hissedildiği Türkmen ağzıdır.
14-Trabzon ağzı. Söz dağarı muhafazakar olup Anadoluda yitmiş bir çok Türkçe sözün görülebildiği bir ağızdır. Kimi Kıpçak sözlere de rastlanılabilmektedir. Ünlü uyumunu yitirmiştir. Rumca, Lazca ve Gürcüce kimi sözlere ağızda rastlanabilir.
15- Elazığ-Harput ağzı. Azerbaycan Türkçesi ile İç Anadolu Türkçesi arasında geçiş bölgesidir. Söz dağarı Azerbaycan Türkçesine yakındır. Ancak cümle yapısı ve vurgu açısından Anadolu ağızlarının özelliklerine sahiptir.
16-Ardahan-Ahıska ağzı: Azerbaycan Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasında geçiş ağzıdır. Söz dağarında kimi Kıpçak unsurlar ile Gürcüce sözlerin varlığı dikkat çekicidir.
17-Erzurum-Kars ağzı Azerbaycan Türkçesi ile İç Anadolu Türkçesi arasında geçiş bölgesidir. Söz dağarı Türkiye Türkçesine yakındır. Ancak cümle yapısı ve vurgu açısından Azerbaycan ağızlarının özelliklerine sahiptir.
18-Doğu Anadolu-Urmiye-Kerkük ağzı. Azerbaycan Türkçesinin Türkiye topraklarındaki devamıdır. Yüzyıllardır Anadolu Türkçesinin etkisi altındadır. Ancak bütün olarak bakıldığında kalan Anadolu ağzılarından ayrılır. Bölgede Zaza ve Kürt nüfusun yoğunluğu nedeniyle Kürt aksanı ile özdeşleştirilmiş ise de Zaza aksanı özellikle Diyarbakır ağzı Azerbaycan Türkçesine yakın bir özelliğe sahiptir.
Arı Duru Türkçe
31 Ekim 2015
Azerbaijan-Turcomania
(İbrahim Akbulut’tan alıntıdır)
